Ευαγγέλου Κογκάκη το ανάγνωσμα

Εξετάσεις για το απολυτήριο του Δημοτικού

Αναλφαβητισμός είναι η κατάσταση ενός ατόμου που δεν ξέρει να διαβάσει ή να γράψει μια απλή και σύντομη έκθεση όλων εκείνων που συμβαίνουν στην καθημερινή ζωή, παρ’ όλο που τα κατανοεί.

Το ποσοστό των αναλφαβήτων είναι ενδεικτικό για το πολιτιστικό επίπεδο μιας χώρας. Προσπάθειες καταπολέμησης του αναλφαβητισμού στην Ελλάδα έγιναν από τα πρώτα χρόνια που συγκροτήθηκε το ελληνικό κράτος. Πριν από 50 χρόνια υπήρχαν σε όλο τον κόσμο 800 εκατομμύρια αναλφάβητοι.

Σήμερα πρέπει να πλησιάζουν το δισεκατομμύριο. Τα άτομα αυτά βρίσκονται σε μειονεκτική θέση και ωθούνται στο περιθώριο της κοινωνίας. Προέρχονται κυρίως από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα το οποίο δεν είναι σταθερό, τακτικό. Είναι ο λεγόμενος ‘τέταρτος κόσμος’ στις χώρες της Ευρώπης. Ο ‘κόσμος’ αυτός είναι τα παιδιά μεταναστών, εργατών και ιδιαίτερα οι κόρες των, όπως και τα παιδιά στα απομακρυσμένα χωριά.

Μια ανακοίνωση στην έγκριτη εφημερίδα της πόλης μας ‘ΠΑΤΡΙΣ’ ανακάλεσαν στη μνήμη μου όλες αυτές τις σκέψεις και η οποία έγραφε: «Οι εξετάσεις για την απόκτηση τίτλου σπουδών Δημοτικού Σχολείου από όσους συμπλήρωσαν το όριο ηλικίας της υποχρεωτικής φοίτησης, θα πραγματοποιηθούν στο 1ο Δημοτικό Σχολείο Ηρακλείου. Όσοι ενδιαφέρονται να αποκτήσουν απολυτήριο Δημοτ. Σχολείου μπορούν να καταθέσουν τα σχετικά δικαιολογητικά μέχρι και τη Δευτέρα 9 Μαΐου 2011…»

Πόσα μου θύμισε αυτή η ανακοίνωση…! Ήμουν ο ένας από τους δύο υπεύθυνους δασκάλους στο Νομό Ηρακλείου που εξέταζε τότε -πριν από 25-30 και πλέον χρόνια- τους υποψήφιους για την απόκτηση του απολυτηρίου του Δημοτικού Σχολείου. Χώρος εξετάσεων το 1ο Δημοτικό Σχολείο και χρόνος Σεπτέμβριος ή Μάιος. Τρόπος. Γραπτές εξετάσεις σε 4 μαθήματα. Έκθεση-ορθογραφία, μαθηματικά, θρησκευτικά και γεωγραφία… Την ίδια ημέρα όλα τα μαθήματα. Είχα προετοιμάσει τα θέματα τα οποία θα αντέγραφαν από τον πίνακα οι υποψήφιοι, άνδρες και γυναίκες 30 ή και 40 ετών. Την πρώτη φορά που βρέθηκα απέναντί τους στην αίθουσα ένοιωσα κάπως αμήχανα, αλλά και εκείνοι ‘‘ως οι παίδες εν καμίνω’’…
Είχα περίπου την ίδια ηλικία με πολλούς από τους ‘μαθητές’ μου. Έγραψα το όνομά μου στον πίνακα και διάβασα τα δικά τους ονόματα από μια κατάσταση που μου είχαν δώσει. Στη συνέχεια αναφέρθηκα σε διάφορα άσχετα θέματα ούτως ώστε η ατμόσφαιρα να γίνει κάπως φιλική μαζί μου και μεταξύ τους.

Έτσι συζητώντας πληροφορήθηκα το λόγο της χρησιμότητας τού απολυτηρίου σε αυτή την ηλικία. Ήταν απαραίτητο δικαιολογητικό για να αποκτήσουν άδεια ικανότητας οδηγού αυτοκινήτου, ή να ανοίξουν εμπορικό κατάστημα ή για να συνεχίσουν την εργασία τους ως φύλακες, κλητήρες, καθαρίστριες σε κάποια δημόσια υπηρεσία κ. ά.

Όσον αφορά τα θέματα και το βαθμό δυσκολίας αυτών, προσπαθούσα όσο το δυνατόν να είναι απλά και οι ερωτήσεις εύκολες και κατανοητές, όπως για παράδειγμα: 1)Έκθεση. Ο τρύγος. Συμβουλευτικές επεξηγήσεις προφορικά: Πότε τρύγησες, τι αμπέλι ήταν, για σταφίδα ή κρασί; Με την οικογένειά σου, με εργάτες ή δανεικούς; Την όλη διαδικασία σε 10 έως 15 στίχους. 2)Μαθηματικά. Ένα απλό πρόβλημα, όπως: «Άλεσες τις ελιές σου και έβγαλες 300 κιλά λάδι. Εκράτησες για το σπίτι σου τα 100 κιλά και το υπόλοιπο το πούλησες με 800 δραχμές το κιλό. Πόσα χρήματα πήρες; 3)Θρησκευτικά. Γράψετε 4 θρησκευτικές εορτές και την ημερομηνία της εορτής ή γράψε τα ονόματα των 4 Ευαγγελιστών. 4)Γεωγραφία. Γράψετε τους Νομούς της Κρήτης και τις πρωτεύουσες του κάθε Νομού ή γράψετε τις θάλασσες (πελάγη) που είναι στην Κρήτη από βορρά και νότο.

Πριν αρχίσουν το κάθε ένα μάθημα τους ρωτούσα αν κατάλαβαν καλά και εάν είχαν απορίες. -Μα είντα θα γράψω εδά για το τρυγητό, δάσκαλε; -Μα δεν άκουσες; Γράψε πόσοι ήσαστε, ποιος κουβαλούσε, ποιος αλουσίδιαζε, αν ήταν καλή η χρονιά κ.λ.π.… Στα μαθηματικά: -Εγώ, δάσκαλε, κατέχω να βρω το πρόβλημα για το λάδι.

Να ’ρθεις θες κοντά μου να σου το πω στο αυτί και να μου το γράψεις; Φυσικά και πήγα. Μου το είπε ψιθυριστά, το έγραψα σε μία πρόχειρη σελίδα και τον παρακάλεσα να το αντιγράψει. Στα θρησκευτικά. -Είντα θα γράψω εδά; ρωτά ένας. -Πώς σε λένε; -Γιάννη. Πότε εορτάζεις; -Το Γενάρη -Γράψε, λοιπόν, του Αγίου Ιωάννου 7 Ιανουαρίου. -Ναι, μα θες 4 εορτές! -Γράψε τα ονόματα του πατέρα και της μητέρας σου και τα Χριστούγεννα, κατάλαβες; -Εντάξει! Παρατηρώντας τα γραπτά βλέπω ότι κάποιος είχε γράψει, ‘του ΟΧΙ, 28 του Οχτώβρη’. -Πες μου, τον ρωτώ, ποιος άγιος εορτάζει τότε; -Ε! δεν είναι αργία και κάνουνε παρέλαση; -Ναι, αλλά δεν εορτάζει άγιος, είναι εθνική εορτή. Στη γεωγραφία το ‘Βατερλώ’ τους ήταν ο Νομός Λασιθίου.

Λίγοι θυμόταν την πρωτεύουσα, τον Άγιο Νικόλαο. Ο Σωκράτης έλεγε, ‘Η παιδεία, η αρετή και η γνώση είναι τα πιο ωραία πράγματα στη ζωή των ανθρώπων’ και εκείνο το ανεπανάληπτο ‘Γηράσκω αεί διδασκόμενος’.

Φυσικά δεν έλειπαν και τα τηλεφωνήματα με παρακλήσεις από φίλους και συναδέλφους για να δώσω το απολυτήριο σε δικούς τους ανθρώπους. Τους πείραζα προκαλώντας τους να μου υποσχεθούν κάποιο δώρο. Ως και ο Νομάρχης, ο αείμνηστος Γαρεφαλάκης, μου τηλεφώνησε ένα πρωί πριν από τις εξετάσεις για κάποιον γνωστό του. Ένα μόνο δώρο πήρα στα 7 χρόνια των εξετάσεων. Μια κυρία, λίγες ημέρες μετά, μου έφερε στο σχολείο την ώρα του διαλείμματος, μια τσάντα με εκλεκτά χόρτα εξοχής, ευχαριστώντας με για το απολυτήριο.

Τα κράτησα και για να μην την προσβάλω, αφού μόνη της τα είχε μαζέψει. ‘‘Η ευγνωμοσύνη είναι μια ξεχωριστή αρετή που δεν τη διαθέτουν πάντα οι άνθρωποι’’. Είχα και μια υπόσχεση. Ένας εύσωμος νεαρός βουνίσιος άνδρας με ρώτησε: -Δάσκαλε, κατέχεις είντα είναι οι κουρές; -Ναι, γιατί με ρωτάς; -Όντε θα τσι κάνω να ’ρθεις θες; -Πρόσεξε, εγώ δε σου ζήτησα τίποτα, αλλά θα δω αν κρατήσεις την υπόσχεσή σου. Φυσικά και το λησμόνησε.

Υπήρξαν και πολλά άλλα ευτράπελα προφορικά και γραπτά τα οποία δυστυχώς έχουν λησμονηθεί. Όσο για την ορθογραφία, την ‘αχίλλειο πτέρνα’ των περισσότερων, έκαναν με το γιώτα (ι) τη δουλειά τους, όπως έλεγε ένας συγχωριανός μου. Όμως ‘τα γράμματα’ ήταν το φύραμα που μπορούσε να ζυμώσει και να απαλύνει τα ήθη των ανθρώπων, να εξανθρωπίσει κάποιες πρωτόγονες συμπεριφορές, να εκπολιτίσει ένα λαό, να φέρει ανάπτυξη σε πολλά επίπεδα.

Αυτός ήταν κάποτε ο αναλφάβητος κι αυτό επειδή σήμερα και ιδιαίτερα ύστερα από λίγα χρόνια, αναλφάβητος θα θεωρείται εκείνος που δεν θα γνωρίζει να χρησιμοποιήσει τα σύγχρονα μέσα της τεχνολογίας, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, το διαδίκτυο και τις άπειρες δυνατότητες των δικτύων.

Όλα αυτά έχουν γίνει πλέον modus vivendi – τρόπος ζωής.

Ο Βαγγέλης Κογκάκης είναι
δάσκαλος, συνταξιούχος