Από τις γειτονιές της πόλης μας, το Ηράκλειο

Η Πλατεία  Ελευθερίας

Του Βαγγέλη Κογκάκη

Η ελευθερία για έναν άνθρωπο είναι η δυνατότητά του να δρα κατά βούληση. 

Η καθολική ελευθερία, με τα σημερινά δεδομένα, είναι το

σωρευτικό αποτέλεσμα της ατομικής, της κοινωνικής και της πολιτικής ελευθερίας, καθώς και των εσωτερικών ελευθεριών. 

Όταν ο Περίανδρος ο Κορίνθιος ρωτήθηκε τι είναι ελευθερία, εκείνος απάντησε ότι είναι η <<αγαθή συνείδησις>>, που προέρχεται από την αίσθηση της εσωτερικής πληρότητας και ηθικής καταξίωσης, ως αποτέλεσμα ενός νικηφόρου καθημερινού αγώνα.

   

Αν υπολογίσουμε ότι επί 20 σχεδόν αιώνες οι Κρητικοί περνούσαν από

επανάσταση σε επανάσταση για να αποκτήσουν την ελευθερίας τους από

τους διάφορους κατακτητές, μπορούμε να καταλάβουμε πόσο σημαντική

είναι η ελευθερία για τον κάθε κρητικό και πόσες ζωές θυσιάστηκαν στο

βωμό της. Γι αυτό και το όνομα της μεγαλύτερης πλατείας του Ηρακλείου

ακούγεται απόλυτα ταιριαστό για την ιστορία της Κρήτης.

   

Ο ελεύθερος χώρος στον οποίο σήμερα έχει διαμορφωθεί η πλατεία

Ελευθερίας, επί Ενετοκρατίας χρησίμευε για την άσκηση του μισθοφορικού

στρατού των Βενετών. Από αυτή τη χρήση πήρε και το όνομα Campo Marzio

ή Piazza d' Armi. Αργότερα όταν χτίστηκε η πύλη του Αγ. Γεωργίου τον

16ο μ. Χ. αιώνα, η πλατεία μετονομάστηκε σε πλατεία Αγίου Γεωργίου.

   

Το 1628 στα πλαίσια της υδροδότησης του Ηρακλείου με την

μεγαλεπήβολη (θαυμαστή) κρήνη Μοροζίνι (κρήνη Λιονταριών), χτίστηκε ΝΔ

του ξενοδοχείου Αστόρια μία υδατογέφυρα στηριζόμενη σε τρία τόξα, πάνω

από την οποία περνούσε αγωγός νερού για την Κρήνη. Από την υδατογέφυρα

αυτή η πλατεία ονομάστηκε και αποκαλείται συχνά μέχρι και σήμερα

''Τρεις Καμάρες'', αν και αυτές γκρεμίστηκαν από τους Τούρκους τον 19ο

μ. Χ. αιώνα.

   

Από την Πλατεία Ελευθερίας, ακόμη, καταστράφηκαν οι υπόγειες

κυκλικές σιταποθήκες των Ενετών, όπου αποθηκεύονταν σιτηρά για

καταστάσεις ανάγκης, όπως π. χ. πολιορκία της πόλης, και μια μεγάλη

ενετική δεξαμενή νερού επί της οδού Δικαιοσύνης βόρεια της Νομαρχίας.

Η δεξαμενή αυτή ήταν λιθόκτιστη, υπόγεια και είχε χωρητικότητα για

6.000 βαρέλια νερού το οποίο διοχετεύονταν από την περιοχή 'Πελεκητά'

των Αρχανών. 

Είχε κατασκευαστεί -και αυτή- για έκτακτες περιπτώσεις

ώστε να καλύπτει τις ανάγκες των Ηρακλειωτών με πόσιμο νερό. Ας μην

ξεχνάμε ότι το Ηράκλειο ήταν ουσιαστικά ένα μεγάλο φρούριο, που χάρη

στις οχυρώσεις του και τις παραπάνω βοηθητικές εγκαταστάσεις, μπόρεσε

να αντέξει επί 22 χρόνια την πολιορκία των Τούρκων.

   

Ο κόσμος παλαιότερες εποχές δεν αγαπούσε τη θάλασσα, όπως σήμερα.

Αντίθετα μάλιστα ήταν ο μεγάλος εχθρός, επειδή ερχόταν απ' αυτήν οι

κουρσάροι που ρήμαζαν τον τόπο. Πολλά παράλια χωριά της Κρήτης

ερημώνονταν και οι κάτοικοί κατάφευγαν σε μεσόγειες θέσεις περισσότερο

οχυρές. Αυτός ήταν ένας λόγος για τον οποίο ο Χάντακας είχε γυρισμένη

την πλάτη του προς τη θάλασσα. Ακόμη μια άλλη αιτία είναι οι βόρειοι

και βορειοδυτικοί άνεμοι που φυσούν ψυχροί το χειμώνα και ανεμοδέρνουν

τα βόρεια παράλια. Εξ αιτίας αυτών δεν υπάρχουν δρόμοι να οδηγούν προς

τη θάλασσα εκτός εκείνον που επικοινωνούσε με το λιμάνι και είναι

πάντα ο ίδιος, η σημερινή οδός 25ης Αυγούστου (η οδός 'πλάνης' όπως

ειρωνικά την έχουν παρανομιάσει οι Καστρινοί).

   

Αργότερα επί τουρκοκρατίας η πλατεία Ελευθερίας παρέμεινε γυμνός

ακάλυπτος χώρος.

   

Με την ανακήρυξη της ημιαυτονομίας της Κρήτης υπό την επικυριαρχία

του Σουλτάνου το 1898, στο νησί εγκαταστάθηκαν στρατεύματα των Μεγάλων

Δυνάμεων για την τήρηση της τάξης, τα οποία έφυγαν στις 26 Ιουλίου του

1909. Στο Ηράκλειο ήρθαν Άγγλοι, οι οποίοι αρχικά εγκαταστάθηκαν πάνω

στα τείχη ενώ έκαναν τα γυμνάσιά τους στην πλατεία, όπως οι Ενετοί

μερικούς αιώνες πριν.

   

Οι αρχές του 20ου αιώνα βρήκαν την πλατεία ως τον κυριότερο τόπο

αναψυχής των κατοίκων της πόλης. Λίγο αργότερα, ένα μέρος της

διαμορφώνεται σε κήπο και αποκτά τσιμεντένιο περίβολο και κάγκελα, ο

οποίος έκλεινε κάθε βράδυ. Μέχρι το 1975 περίπου, η Πλατεία Ελευθερίας

ήταν το επίκεντρο της κυριακάτικης βόλτας των Ηρακλειωτών. Μικροί και

μεγάλοι περπατούσαν από το 'Καπετανάκειο' σχολείο (ανατολικά της

πλατείας) προς το άγαλμα του Βενιζέλου, διέσχιζαν την πλατεία

Ελευθερίας και συνέχιζαν στην Λεωφόρο Δικαιοσύνης μέχρι τη Πλατεία

Νικηφόρου Φωκά (Μεϊντάνι), το κεντρικό σταυροδρόμι του Ηρακλείου κοντά

στα Λιοντάρια. Από το σημείο αυτό επέστρεφαν προς την Πλατεία ξανά,

και η διαδρομή επαναλαμβανόταν.

   

Πολλά καταστήματα τότε ΝΤΟΡΕ, ΝΕΟ ΚΕΝΤΡΟ (λειτουργεί και σήμερα)

τοποθέτησαν στην Πλατεία τραπεζάκια και πάνινες καρέκλες, έχοντας

αφήσει έναν φαρδύ διάδρομο για τους περιπατητές. Έτσι πολλοί

Ηρακλειώτες κάθονταν με τις οικογένειές των και απολάμβαναν το ποτό

τους, αναψυκτικά και ούζο, βερμούτ ή το γλυκό τους, πάστα,

γαλατομπούρεκο, κανταΐφι κ. ά.

   

Κι ήταν όμορφα χρόνια γιατί ήταν νεανικά, γεμάτα ορμή, σφρίγος και

όνειρα που μπερδεύονταν με τις ελπίδες. Όλοι οι νεαροί τότε, κάναμε

βόλτες σε φιλικές συντροφιές ή καθόμαστε στα ζαχαροπλαστεία. Τα

Σάββατα δε και τις Κυριακές, το βραδάκι, που είχε έξοδο η Σχολή

Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού, -η γλυκιά μας ΣΕΑΠ όπως την αποκαλούσαμε-

και τα άλλα στρατόπεδα, όλοι οι δρόμοι οδηγούσαν προς την Πλατεία

Ελευθερίας 'τις Τρεις Καμάρες' και... <<...Βγάζανε τα δίκοχα οι παλιοί φαντάροι,  

 γέμιζε η πλατεία από παιδιά...>> όπως μας τραγουδούσε η Χάρις Αλεξίου 

σε μια θαυμάσια μελωδία του Γιάννη Σπανού και σε στίχους του μεγάλου στιχουργού 

Λ. Παπαδόπουλου. Αλησμόνητα, υπέροχα νεανικά χρόνια, με κλεφτές ματιές

προς τις νεαρές υπάρξεις, συνοδευόμενες από αδιόρατα χαμόγελα, αγνά

πειράγματα και ζεστά συναισθήματα.

   

Στην Πλατεία υπήρχαν 4 κινηματογράφοι: ΗΛΕΚΤΡΑ, ΑΣΤΟΡΙΑ, ΝΤΟΡΕ και

ο θερινός ΚΑΝΤΙΑ αριστερά του Ηρώου. Στην πόλη υπήρχαν 18

κινηματογράφοι χειμερινοί και θερινοί. Η προβολή μιας ταινίας ήταν ένα

κοσμικό γεγονός. Παρακολουθήσαμε τότε πολλά αξιόλογα κινηματογραφικά

έργα ελληνικά και ξένα. Η παρακολούθηση μιας ταινίας ήταν αφορμή για

μια φτηνή βραδινή έξοδο και τη συνάντηση γνωστών και φίλων.

   

Η πιο πρόσφατη διαμόρφωση της πλατείας Ελευθερίας θέλησε να

προσδώσει στο κέντρο του Ηρακλείου μοντέρνα άποψη και τον αέρα της

ευρωπαϊκής μεγαλούπολης. Πλακοστρώνεται με μάρμαρο, αποκτά μικρά άχαρα

παγκάκια ενώ διατηρεί μερικά από τα δέντρα (ευκαλύπτους) και

διακοσμείται με μεταλλικούς πυλώνες που συμβολίζουν -λένε- κατάρτια

πλοίων, υπενθυμίζοντας την ναυτική ιστορία του Ηρακλείου. Ο κόσμος

ποτέ δεν αποδέχτηκε τη νέα αυτή μορφή της Πλατείας Ελευθερίας και

έχουν ξεκινήσει συζητήσεις για την αλλαγή της.

   

Σήμερα η Πλατεία Ελευθερίας με τις δημόσιες υπηρεσίες το

Αρχαιολογικό Μουσείο και τις καφετέριες σφύζει από ζωή σε όλες τις

ώρες της μέρας και της νύχτας. Είναι βασικό σημείο συνάντησης και

διασκέδασης των μεγαλύτερων ηλικιών, ενώ οι πιο νέοι προτιμούν την

Πλατεία Λιονταριών και κυρίως τα 'καφέ' στην οδό Κοραή και Μιλάτου

(παράλληλοι της οδού Δαιδάλου).

   

Στο βόρειο-ανατολικό τμήμα της Πλατείας Ελευθερίας βρίσκεται το

Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Εδώ αναβιώνει μέσα από τα εκθέματά του

ο πρώτος πολιτισμός της Ευρώπης -ο Μινωικός- για να μπορεί να τον

θαυμάσει ο επισκέπτης σε όλη την ιστορική του συνέχεια. Πρόκειται για

ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της Ελλάδας και το μοναδικό στον

κόσμο που φιλοξενεί τους θησαυρούς του Μινωικού Πολιτισμού. Στις 20

αίθουσές του φιλοξενεί ευρήματα από τη Νεολιθική μέχρι τη Ρωμαϊκή

περίοδο ταξινομημένα θεματικά και χρονολογικά.

   

Στο κέντρο της πλατείας δεσπόζει το άγαλμα του Αγνώστου Στρατιώτη

έργο του 20ου αιώνα. Στις εθνικές επετείους (25η Μαρτίου και 28η

Οκτωβρίου) και στην επέτειο της Μάχης της Κρήτης οι αρχές του

Ηρακλείου καταθέτουν εκεί στεφάνι αποδίδοντας φόρο τιμής σε αυτούς που

θυσίασαν τη ζωή τους για την ελευθερία.

   

Η Πλατεία Ελευθερίας για μένα και πολλούς Ηρακλειώτες είναι

συνδεμένη με τη μαθητική και τη στρατιωτική ζωή -λόγω των παρελάσεων-

και για την απόλαυση του καφέ μετά τη λειτουργία της Κυριακής. 

Τα παιδιά τότε είχαν την ευκαιρία να παίξουν στον κήπο με τα βαθύσκιωτα

δένδρα, τα στενά δρομάκια χωρισμένα σε παρτέρια με την αρωματική

λεβαντίνη και τα πολύχρωμα μυρωδάτα λουλούδια ενώ η Μουσική του Δήμου

με το Αρχιμουσικό κ. Τζωρτζάκη παιάνιζε γνωστές μελωδίες στο περίτεχνο

κιόσκι...